Zlatiborski kraj je bogat velikim brojem kulturno-istorijskih spomenika, među kojima posebno mesto zauzimaju ovdašnje crkve i manastiri. Raštrkani širom zlatiborske visoravni ovi svojevrsni planinski biseri svedoče o uzbudljivoj istoriji ovog kraja. Zlatiborske crkve i manastiri otkrivaju štošta zanimljivog o načinu života, običajima i arhitekturi prošlih vremena.
Neki od njih su sačuvani u izvornom obliku, preživevši vekove, dok su drugi obnavljani na mestima gde su bivali porušeni u prošlosti. Smešteni u živopisnom okruženju netaknute zlatiborske prirode, ove crkve i manastiri, iz godine u godinu privlače sve više gostiju, koji u njima pronalaze istinske oaze mira i duhovnosti. Činjenica da nije reč samo o pukim kulturnim spomenicima, već o živim duhovnim jezgrima, gde je očuvan i obnovljen liturgijski život daju posebnu draž ovim crkvama i manastirima. Zlatibor je u svojim nedrima sakrio na desetine prelepih crkava i manastira, od kojih svaki nosi pečat jednog vremena i intrigira na svoj način. Stoga nećete pogrešiti ako se odlučite za hodočašće ka bilo kom od njih. Sledi priča o top 5 zlatiborskih crkava i manastira, koje jednostavno morate da posetite!
CRKVA POKROVA BOGORODICE U JABLANICI
Hoćeš da upoznaš jedinstven običaj koji je davno izumruo!? Vodimo te u Jablanicu!
Crkva Pokrova Bogorodice smeštena je u Jablanici, živopisnom zlatiborskom selu u podnožju Tornika. Crkva se nalazi u prelepom okruženju, okružena visokim borovim stablima, koji čine da doživljaj ove bogomolje bude jedinstven. Sagrađena je od borovih talpi, dok joj je krov prekriven šindrom, čime se potpuno uklapa u prirodni ambijent u kome je podignuta, čineći da zajedno predstavljaju nesvakidašnje skladnu celinu. Ova crkva brvnara je sagrađena 1838. godine, a po svojim arhitektonskim karakteristikama predstavlja reprezentativni primer stila gradnje ovoga kraja.
Jablanička crkva ima jednobrodnu osnovu, sa polukružnom apsidom u širini broda, a poseduje i dva ulaza, na zapadnoj i severnoj strani, uz sasvim male prozore. Posedovanje dvoje niskih vratanaca je tipično za seoske crkve brvnare, a na Zlatiboru se još sreće i u crkvi u selu Dobroselici, pri čemu je svrha krajnje praktična – otklanjanje gužvi prilikom većih crkvenih sabranja, tako što su jedna vratanca služila za ulaz, a druga za izlaz vernika. Crkva je malih dimenzija, njena unutrašnjost je obogaćena raskošnim ikonostasom, u čijem središtu se nalaze carske dveri, delo poznatog slikara, dok se u crkvi nalazi i ukupno 27 ikona, od kojih su 4 prestone, a sve dar lokalnih priložnika.
U porti jablaničke crkve možete videti nešto jedinstveno, čega nema pri drugim zlatiborskim bogomoljama. U pitanju su rodovske drvene trpeze, poznate kao sobrašice, koje najbolje svedoče u jedinstvenom običaju i duhovnoj praksi ovog zlatiborskog sela. Sobrašice su nastale, u duhu ranohrišćanskih agapa-zajedničkih večera ljubavi, tako što su služile za okupljanje vernika tri puta u toku godine, i to na praznike Petrovdana, Preobraženja i Pokrova Bogorodičinog. Tokom ovih praznika, u sobrašicama se služila hrana, koju su pripremale domaćice iz kuće vlasnika sobrašice, i to obavezno posna jer se i posle pričešća, istoga dana, na rodovskim trpezama, upražnjavao post. Iako su gosti u sobrašicama bili prevashodno članovi familije vlasnika sobrašice, za trpezu su pozivani i svi oni koji su došli na crkvenu službu iz drugih krajeva i koji nisu imali svojih šatri ili trpeza.
Prilikom okupljanja u sobrašicama, negovao se i jedan običaj, nastao u duhu najbolje hrišćanske tradicije, a koji je nalagao da se, po obavljenom svetom pričešću, svi do tada zavađeni u familiji, i u selu, pozivom za trpezu izmire, zanavek „zakopavajući ratne sekire“ i nastavljajući život u slozi i komšijskoj solidarnosti. Namena rodovskih trpeza-sobrašica se u prošlosti izuzetno poštovala, o čemu najbolje govori činjenica da ih parohijani nisu koristili nikada, osim tokom pomenutih crkvenih praznika, tako da u njima nikada nisu tražili zaklon tokom kiša i nevremena, koja bi ih zaticala u blizini sobrašica. Zbog svoje izuzetne arhitektonske vrednosti jablanička crkva brvnara i sobrašice su zaštićene Zakonom, kao spomenik kulture od velikog značaja.
MANASTIR UVAC
Ako tražiš najzabačenije mesto na celom Zlatiboru, intrigiraju te legende i diviš se srednjovekovnim zamcima onda je poseta manastiru Uvac pravi izbor.
Manastir Uvac se nalazi u zlatiborskom selu Stublu, u kanjonu istoimene reke. Ovaj manastir spada u grupu onih bogomolja, koje su kroz istoriju više puta rušene, pa ponovo podizane, i tako sve do naših dana. Istorija ovog manastira je jako uzbudljiva, a legenda kaže da je prvobitno na ovom mestu bila podignuta čuvena crkva Janja, iz nemanjićkog doba, koja je kasnije porušena. Prema priči, Janja je bila sestra velikog župana Stefana Nemanje, kojoj su braća sagradila crkvu u jednoj zabiti, u želji da se ona tamo zamonaši. Kada su, probivši se preko strmih brda, kroz uvale i nepristupačan teren, braća i Janja konačno stigli do manastira, ona se tako ražestila da je njena kletva odjekivala okolnim brdima.
Istorijski izvori kažu da je na ovom mestu početkom XVII veka, u vreme patrijarha Pajsija, postojao hram posvećen prazniku Rođenja Bogorodice. Hram je predstavljao kupolnu, jednobrodnu crkvu sa pevnicama, jednodelnim oltarskim prostorom i pripratom, što je činilo da predstavlja poznu repliku svedenog raškog plana, zastupljenog u gradnji velikih srednjovekovnih zadužbina Nemanjića. Poznato je da je ovaj manastir porušen krajem XVII veka, nakon čega je puna tri veka, ovde potpuno zamro duhovni život, a jedini svedoci nekada velelepnog zdanja su ostali ostaci temalja manastirskih zidina i stara vinova loza. Međutim, u poslednjoj deceniji XX veka vredni zlatiborski neimari uz pomoć države, obnavljaju ovaj manastir i ponovo mu vraćaju stari sjaj.
Da je ovaj manastir predstavljao okosnicu društvenog života i preduslov opstanka ljudi na ovom prostoru, najbolje svedoči činjenica da je nakon rušenja manastira čitav zaseok opusteo, verovatno bežeći od odmazdi Turaka. Uvačka dolina je potpuno ispražnjena od stanovništava, čemu možemo da zahvalimo što je istorija ovog manastira jako maglovita i obavijena velom tajni. Naime, savremenici manastira i njihovo potomstvo nisu mogli da ispričaju priču o ovoj srednjovekovnoj svetinji, jer su i sami izbegli sa ovog područja, koje su nakon nekog vremena naselile izbeglice iz drugih krajeva, a koje o manastiru i njegovoj istoriji nisu ništa znale. Jedno je sigurno, manastir Uvac je predstavljao veliki duhovni centar, koji je posedovao razvijenu sopstvenu ekonomiju u vidu velikog broja zlatiborskih livada i pašnjaka, kao i brojnih stada.
U uvačku avanturu, ne treba se upuštati bez terenskog vozila, jer je put veoma strm i u lošem stanju. Iz daleka, manastir Uvac neodoljivo podseća na neki od srednjovekovnih zamkova, kako zbog kamenih zidina kojima je opasan tako i zbog živopisne spoljašnjosti. Na istočnoj strani manastirske porte, nalazi se stara vinova loza, jedini preostali živi svedok istorije ovog manastira.
MANASTIR DUBRAVA
Snovi koji su postali java – je slogan kroz koji se najbolje sažima priča o manastiru Dubravi!
Manastir Dubrava se nalazi u zlatiborskom selu, Dobroselici, i spada u grupu manastira koji su u prošlosti rušeni. Dubrava je podignuta u dubokom kanjonu reke Uvca što njenu lokaciju čini posebno atraktivnom. Manastir je podignut na svojevrsnom planinskom ostrvcetu iznad kojeg se pružaju ogromna brda, što ga čini pravim planinskim biserom smeštenim u ambijentu netaknute prirode. Na ovom mestu se na jedinstven način ukrštaju istorija, legenda i mistika, čineći da poseta ovom manastiru postane nezaboravno iskustvo.
Prošlost manastira Dubrave puna je nepoznanica usled oskudnosti istorijskih izvora, tako da se samo sa sigurnošću može reći da je manastir postojao, te da je porušen najverovatnije krajem XVII. veka. Pretpostavlja se da je ovaj manastir bio metoh manastira Uvac, koji se nalazio na svega 15km udaljenosti, pa su predstavljali ekonomsku i duhovnu zajednicu. Međutim, ako je prošlost manastira Dubrave teško dokučiva, to ne možemo reći i za njenu sadašnost, koja nam se otkriva kao na dlanu. Upravo obnova ove bogomolje nosi sa sobom veoma uzbudljivu i interesantnu priču.
Dubrava je obnovljena 2004. god., i to tako što je prvo sagrađena veća crkva posvećena Svetom Vasiliju Ostroškom. Obnova ovog manastira je dar božijeg proviđenja. Tako, u to vreme, svetogorski monah, Danilo sanjao je više puta isti san, u kome su mu se ukazivale ruševine ovog manastira. U snovima mu se javljao već tada pokojni patrijarh German, dajući mu pozvanje da obnovi manastir iz ruševina. U vreme ovih predskazanja, monah Danilo je boravio u gornjoj Savinoj isposnici manastira Studenice. Nedugo zatim, uz blagoslov svog vladike, odlučio je da pređe u manastir Uvac, na Stublu, kako bi bio što bliže mestu na koje su ukazivala snoviđenja.
Monah Danilo je koristio svaki slobodan trenutak da istražuje teren i traga za ruševinama manastira. Znao je da dnevno prepešaći i do 5 sati. Konačno, njegov trud i molitve su bile uslišene. Ostaci manastirskih zidina su otkriveni, a nedugo zatim jedan Dobroseličanin, koji je pomagao u iskopavanju zidina, pronašao je skriveno manastirsko blago u vidu 260 venecijanskih zlatnika. Kao da je to bio znak sa neba da ova bogomolja treba da bude obnovljena.
Na mestu gde je porušen manastir Dubrava, sagrađena je manja crkva posvećena svetom Pantelejmonu. Dubrava je ženski manastir, i u njemu boravi nekoliko monahinja, kao i iguman Danilo.
CRKVA BRVNARA U DOBROSELICI
Vodimo te na mesto koje si verovatno već nekada video, i to na filmu!
U centru zlatiborskog sela, Dobroselica, okružena visokim stoletnim borovima, nalazi se crkva brvnara, posvećena proroku Iliji. Izgradnja ove crkve predstavlja još jednu u nizu uzbudljivih zlatiborskih priča koje još uvek intrigiraju ljubitelje prošlosti ovog kraja. Prema legendi, crkva je prvobitno bila podignuta na susednom brdu, Crkvine, odakle ju je narod zbog blizine turskih kuća i tamošnje opasnosti, pod okriljem jedne noći rasklopio i preneo, na svojim konjskim zapregama. Par godina nakon tog događaja, i to 1806. godine Turci su spalili ovu crkvu. Sadašnja crkva je sagrađena na temeljima spaljene bogomolje, u vidu jednobrodne građevine sa polukružnom apsidom na istočnoj strani.
Crkva je veoma malih dimenzija, širine 5 metara, i dužine 8metara, što uz niska ulazna vratanca čini da bude jedna od najreprezentativnijih bogomolja ovog tipa. Postavljena je na niske kamene temelje, zidovi su joj sagrađeni od masivnih hrastovih talpi. Crkva je pokrivena šindrom preko koje je postavljen crep koji ne dopušta sagledavanje lepote njenog originalnog izgleda.
Ono što je raritet i posebna vrednost ove crkve predstavlja činjenica da je ona poslužila kao dekor u brojnim domaćim filmskim ostvarenjima. Domaći filmski režiseri, fascinirani lepotom sela Dobroselice, u kojoj je snimljeno na desetine filmova, nisu mogli da odole lepoti ove bogomolje, pa su je rado smeštali u filmski kadar i u poprište nekih od najvažnijih filmskih scena. Poznati srpski glumac, Nikola Kojo, u ulozi Filipovića, švercera i ratnog špekulanta, u filmu „Život je čudo“ Emira Kusturice, na svojoj koži je osetio koliko su niska vratanca dobroseličke crkve, doživevši nezgodu prilikom ulaska u hram i tom prilikom završivši na crkvenom podu. U pitanju je samo jedna od brojnih komičnih filmskih scena koje se još uvek prepričavaju u ovom selu, i to po pravilu uz kaficu i čašicu rakije šljivovice.
U unutrašnjosti crkve se nalazi ikonostas od obojenih dasaka na kome dominiraju prestone ikone Bogorodice i Hrista sa baroknim krunama na glavama. Posebnu atrakciju predstavljaju zapadna crkvena vratanca koja su drvorezbarena i bogato ukrašena. U severozapadnom delu crkvene porte nalazi se veliki drveni zvonik, a par metara dalje sagrađen je i letnjikovac za posetioce, što sve skupa dodatno upotpunjuje ambijent ove otmene bogomolje. Zbog svoje starosti, kao i arhitektonske jedinstvenosti, dobroselička crkva je stavljena pod posebnu zaštitu države i uživa status kulturnog dobra od velikog značaja.
CRKVA SVETIH APOSTOLA PETRA I PAVLA U SIROGOJNU
Vreme je da upoznaš najstariju crkvu na Zlatiboru!
U centru zlatiborskog sela Sirogojna, na malom uzvišenju, smeštena je zidana i belo okrečena parohijska crkva posvećena prvoapostolima Petru i Pavlu. Ovu crkvu je 1764. godine podigao protojerej Georgije Smiljanić, rodonačelnik čuvene svešteničke loze Smiljanića. Crkva svetih apostola Petra i Pavla u Sirogojnu je najstariji sačuvani hram zlatiborske oblasti, i nedavno je obeležila 250 godina postojanja.
Hram ima jednobrodnu osnovu sa polukružnom apsidom na istočnoj strani i dvospratnim zvonikom prizidanim sa zapada prilikom obnove crkve na kraju 19. veka. Na zapadnoj strani crkva je imala drveni trem na stubovima, nalik doksatima na kućama koje su gradili narodni neimari. Skromnu arhitekturu primerenu narodnoj bogomolji i uslovima gradnje sredinom XVIII veka, odlikuje unutrašnja raščlanjenost prostora posredstvom niza prislonjenih lukova na bočnim stranama u naosu, kao i dekorativni friz slepih arkadica, koji teče spoljnim zidovima pod krovnim vencem.
Raspored ikona na oltarskoj pregradi karakterističan je za srpske hramove iz vremena turske okupacije. Ikonostas je delo Simeona Lazovića, u to vreme najboljeg slikara na prostoru Starog Vlaha. Ikone su slikane u dvema različitim fazama i stilski su različite. Prve oslikane ikone, koje su završene 1764. godine nose obeležja postvizantijske umetnosti i inspirisane su srpskim srednjovekovnim slikarstvom. Sa druge strane, kod ikona koje su oslikane u kasnijoj fazi, sa početka osme decenije, prisutna su obeležja baroka.
